Σάββατο 16 Απριλίου 2011

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Η ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η ΑΤΑΞΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ, ΟΠΟΙΑ ΚΙ’ ΑΝ ΕΙΝΑΙ Η ΕΡΩΤΗΣΗ[1]


Γράφει ο Κώστας Λάμπος[2]

Ζούμε στην εποχή του απόλυτου εξουσιαστικού Φόβου, σε μια οικονομία του Φόβου και της παρακμής[3] και σε μια κοινωνία-ανθρωπότητα της πλήρους απαξίας του ανθρώπου και του πολιτισμού του. Ζούμε στη μέση μιάς πολυδιάστατης και πολυεπίπεδης παγκόσμιας κρίσης, οι ρίζες της οποίας τρέφονται από την κοινωνική ανισότητα. Οι καρποί της είναι η αδικία, ο παράνομος πλουτισμός και η αδικαιολόγητη φτώχια και οι συνέπειές της είναι η προϊούσα καταστροφή όλων των ζωτικών συστημάτων της οικόσφαιρας του πλανήτη, η βίαιη επιβολή της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και η καλπάζουσα εξαθλίωση της πλειονότητας του πληθυσμού της Γης. Το μέγεθος και το βάθος αυτής της κρίσης αποκαλύπτουν το συστημικό χαρακτήρα της, πράγμα που σημαίνει πως δεν είναι απλά και μόνο μια τομεακή-κλαδική, μια περιφερειακή-τοπική, μια εθνική-κοινωνική, μια πολιτική-διαχειριστική κρίση.
Πρόκειται για παρακμιακή, εκφυλιστική, γονιδιωματική κρίση που σηματοδοτεί το τέλος του ιστορικού κύκλου, το θάνατο του καπιταλιστικού συστήματος.
Γι’ αυτό και κάθε προσπάθεια να διαγνωσθεί και να αντιμετωπισθεί, από άγνοια ή από ιδιοτέλεια, μερικά, αποσπασματικά και καθησυχαστικά, με σκοπό τη θεραπεία-διάσωση του ασθενούς καπιταλισμού, συμβάλλει στην ολοκλήρωση της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, η οποία παίρνει τη μορφή:
1.    της διαρκούς κυλιόμενης πολεμικής καταστροφής κάθε εμποδίου στην απόπειρα του κεφαλαίου να επιβιώσει ως ζόμπι, μέσω της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης,
2.    του πυρηνικού ολοκαυτώματος Χιροσίμα-Ναγκασάκι ή του πυρηνικού εφιάλτη Τσερνομπίλ, Φουκοσίμα και πολλών άλλων περιπτώσεων,
3.    της σταδιακής ερημοποίησης του πλανήτη,
4.    της υποταγής της κοινωνίας στους επιχειρηματικούς ομίλους,
5.    της όξυνσης του διατροφικού προβλήματος του πλανήτη,
6.    της χειραγώγησης της κοινωνίας με εργαλεία το Φόβο, το σκοταδισμό, την παραπλάνηση, την κρατική-παρακρατική τρομοκρατία και την καταστολή, ακόμα και με τη βιοχημεία,
7.    του επιταχυνόμενου εκφασισμού των κοινωνιών και συνολικά της ανθρωπότητας και
8.    της απαξίωσης του ανθρώπινου πολιτισμού και ακύρωσης των προοπτικών του.
Γι’ αυτό εκτιμώ, πως πρέπει άμεσα να βγούμε από τη λογική των τεχνοκρατών-γιατρών του καπιταλισμού και να εκτιμήσουμε τη συγκεκριμένη παγκόσμια κρίση με βάση τα διδάγματα της ανθρώπινης ιστορίας και από τη σκοπιά των κατηγοριών εκείνων που καταδυναστεύονται από τον μανιακό καπιταλισμό, δηλαδή από τη σκοπιά της ζωής, της εργαζόμενης ανθρωπότητας, του πολιτισμού και της Φύσης και σε τελική ανάλυση από τη σκοπιά του Ανθρώπου και όχι των κερδών του κεφαλαίου.
Όλα δείχνουν πως ο καπιταλισμός ολοκλήρωσε τον ιστορικό του κύκλο και βρίσκεται στο ανώτατο στάδιο της παρακμής του. Η ανθρωπότητα έχει κάθε λόγο να αποσύρει τον επικίνδυνο πιά καπιταλισμό και να οργανώσει την παραπέρα πορεία της με βάση τις σύγχρονες δυνατότητες, τις συνολικές υλικές και πνευματικές ανάγκες της και φυσικά με τα οράματά της για ένα καλύτερο κόσμο.
Σ’ αυτό το σημείο που οριοθετεί τον καπιταλισμό ως παρελθόν και ένα καλύτερο κόσμο ως μέλλον, η ανθρωπότητα και πιο συγκεκριμένα οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού, ως σύγχρονος Οιδίποδας, ξαναβρίσκεται μπροστά στο κρίσιμο σταυροδρόμι του 21ου αιώνα και πρέπει να απαντήσει για μια ακόμα φορά στο ερώτημα της Σφίγγας-Ιστορίας: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ.
Με αφετηρία της αναζήτησης, αλλά και ως τέρμα του δρόμου για ένα καλύτερο κόσμο, τον άνθρωπο, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τους λογαριασμούς μας με την ιστορία, με ολόκληρη τη μέχρι τώρα ιστορία του ανθρώπινου γένους.
Γι’ αυτό είναι αναγκαία μια ιστορική αναδρομή. Θα πρότεινα να επισκεφτούμε τους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της διαδρομής. Και σε κάθε περίπτωση θα ξεκινήσουμε από τις εξισωτικές κοινωνίες της εποχής της αθώας αγριότητας και του λεγόμενου ‘πρωτόγονου κομμουνισμού’, που μας κληροδότησαν την εμπειρία εκατομμυρίων χρόνων, για την κοινωνική ισότητα και την εγνωσμένη αναγκαιότητα, δηλαδή την κοινωνική ελευθερία, που βασίζονταν πάνω στην ισοκτησία, ως αποτέλεσμα της κοινοχρησίας και της κοινοκτημοσύνης της γης.
Στη συνέχεια θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να μελετήσουμε, όχι να αντιγράψουμε, την αεί ανατέλλουσα αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία, η οποία κληροδότησε στην ανθρωπότητα την έννοια του Κράτους του Δήμου, της πραγματικής Λαϊκής Κυριαρχίας, δηλαδή της Άμεσης Δημοκρατίας[5].
Να συνεχίσουμε το οδοιπορικό μας με την Πολιτεία του Αριστόνικου που έκανε πράξη την Ουτοπία του Ιάμβουλου, με επόμενους σταθμούς τα ‘Πρωτοχριστιανικά Κοινόβια’, την ‘Πολιτεία του Ήλιου’ την ‘Κομμούνα της Θεσσαλονίκης’, και τη Λαϊκή Επανάσταση της Αγγλίας’.
Το νέο ξεκίνημα μας οδηγεί στο ρωσικό ‘Αγροτικό Κοινόβιο’ Μιρ και στην ‘Κομμούνα της Άνδρου’, κι’ από εκεί πεταγόμαστε μέχρι το ‘Συνεταιριστικό ιδεώδες στη Θεωρία και στην Πράξη’ με μια στάση στο Μοντραγκόν, για να συνεχίσουμε μέχρι το αιχμάλωτο ‘Κιμπούτς’ στο Ισραήλ και την ‘Κομμούνα της Μπάχα-Καλιφόρνια και της Μορέλος στο Μεξικό.
Μακρύ το ταξίδι μας, αλλά είναι τόσο συναρπαστικό που συνεχίζουμε με τη μελέτη ‘του προτάγματος του Σοσιαλισμού’, βασικοί σταθμοί του οποίου είναι η ‘Παρισινή Κομμούνα’, η ‘Ρωσική επανάσταση του 1905’ και η ‘Οκτωβριανή επανάσταση το 1917’.
Η επόμενη διαδρομή, μας οδηγεί στην προσέγγιση της απόπειρας σύνθεσης των προταγμάτων της ‘Άμεσης Δημοκρατίας και του Σοσιαλισμού’ με σταθμούς τη ‘Συμβουλιακή Δημοκρατία της Γερμανίας’, τη ‘Συμβουλιακή Δημοκρατία της Ιταλίας’ και την ‘Κομμούνα της Κρονστάνδης’, για να καταλήξουμε στον αντίλογο και στις μετασεισμικές δονήσεις της ‘Δικτατορίας του προλεταριάτου’ που ήρθε ως ‘υπαρκτός σοσιαλισμός’ και έφυγε ως υπαρκτός κρατικοκαπιταλισμός.
Στη συνέχεια πεταγόμαστε στην Ανατολή και γνωρίζουμε τις ‘Κινέζικες Κομμούνες’ και τον αγροτικό κομμουνισμό τους. Επιστρέφουμε στη Δύση για να γνωρίσουμε τις απόπειρες ‘Αυτοδιαχείρισης’, ξεκινώντας από την ‘Ισπανική επανάσταση για την Αυτοδιαχείριση’ για να καταλήξουμε, παρακάμπτοντας μέχρι το ‘Γαλλικό Μάη’, στο μεγάλο αυτοδιαχειριστικό πείραμα που συντελείται στις μέρες μας στη Λατινική Αμερική.
Στο μεταξύ συναντάμε στη διαδρομή μας την επιστήμη των ‘Δικτύων’ και με αφορμή αυτή τη συνάντηση επισκεπτόμαστε τα ‘Εναλλακτικά Κοινωνικά Δίκτυα’, όπως τα ‘Δίκτυα Ανταλλαγής’ αγαθών και υπηρεσιών χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος, οι ‘Τράπεζες Χρόνου’ και οι ‘Τράπεζες Ενέργειας’. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η συζήτηση ενός κύκλου εξακοσίων (600) Νέων, Γάλλων και Γερμανών, με αντικείμενο την ‘Αχρήματη Κοινωνία’.
Συνοψίζοντας τις εμπειρίες μας από αυτό το συναρπαστικό οδοιπορικό μας καταλήγουμε σε τρία συμπέρασμα:
·       Το πρώτο συμπέρασμα είναι, πως η ανθρωπότητα, ως Εμείς, ως συλλογικότητα παλεύει από τα γεννοφάσκια της για Κοινοκτημοσύνη και Ισότητα, για Ισότητα και Δικαιοσύνη, για κοινωνική Δικαιοσύνη και για Ισοπολιτεία, για Άμεση Δημοκρατία και Ελευθερία, για Συνεργασία και Ειρήνη, για Απελευθέρωση του Ανθρώπου και για Οικουμενικό Ανθρωπισμό, παλεύει δηλαδή για τον κάθε φορά καλύτερο κόσμο.
·       Το δεύτερο συμπέρασμα είναι πως η εργαζόμενη ανθρωπότητα εμποδίστηκε συστηματικά από όλα τα εκμεταλλευτικά κοινωνικοοικονομικά συστήματα που επέβαλλαν την κυριαρχία τους με τη βία των θεσμών, των διάφορων σκοταδισμών, του ταξικού κράτους και των όπλων. Βέβαια η ανθρωπότητα κατάφερνε πάντα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες να κλείνε τον κύκλο αυτών των ενοχλητικών παρασιτικών μορφωμάτων και να δημιουργεί με υπομονή και επιμονή τους όρους της απελευθέρωσής της, από το ένα μετά το άλλο εξουσιαστικό-εκμεταλλευτικό σύστημα, μέχρι που φτάσαμε στον 21ο αιώνα, όπου η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την καπιταλιστική βαρβαρότητα.
·       Το τρίτο συμπέρασμα είναι πως η ανθρωπότητα συνειδητοποιεί σταδιακά, όπως αποκαλύπτεται και στο οδοιπορικό μας, πως δεν έχει να επιλέξει μεταξύ του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και του κρατικού καπιταλισμού, της αμαρτωλής σοσιαλδημοκρατίας και του τριτοτεταρτοδιεθνιστικού ψευτοσοσιαλισμού, αλλά οφείλει να αναδείξει την μακραίωνη αγωνιστική προσπάθειά της σε σύγχρονη επιλογή της.
Γι’ αυτό θα χρειαστεί οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού να αυτονομηθούν πνευματικά, ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά από την κηδεμονία της απερχόμενης, αλλά και της καροδοκούσας άρχουσας τάξης και να επεξεργαστούν το δικό τους σύγχρονο Σχέδιο για το Μέλλον της Ανθρωπότητας. Ένα σχέδιο με τρία  στάδια, με:
·       πρώτο αυτό της διαμόρφωσης ενός σύγχρονου κινήματος Διαφωτισμού που θα κοινωνικοποιεί την επιστημονικά έγκυρη και κοινωνικά χρήσιμη γνώση, για να απαλλαγεί η εργαζόμενη κοινωνία από τους εξουσιαστικού μύθους, τους μεσσίες και τις υποτίθεται επαναστατικές ηγετικές πρωτοπορίες και να καταστεί η ίδια η εργαζόμενη κοινωνία-ανθρωπότητα υποκείμενο της ιστορίας της απελευθέρωσής της,
·       δεύτερο αυτό της ειρηνικής ουμανιστικής επανάστασης της συνειδητής εργαζόμενης κοινωνίας, για την ανατροπή του καπιταλισμού σε κάθε πιθανή και απίθανη εκδοχή του και
·       τρίτο αυτό της οικοδόμησης του Κοινωνικοοικονομικού Συστήματος του Ουμανισμού[6], συστατικά στοιχεία του οποίου θα είναι η απόλυτη και καθολική κοινοκτημοσύνη και η καθολική Άμεση Δημοκρατία, με στόχο τη δημιουργία της Αταξικής Κοινωνίας και του Οικουμενικού Ουμανιστικού Πολιτισμού.
Η ανθρωπότητα βρέθηκε, στην αργόσυρτη και βασανιστική διαδρομή της, πολλές φορές μπροστά σε τέτοια διλήμματα και πάντα στην ώρα της κατάφερνε να πετάει από πάνω της κάθε τι το παρακμασμένο και το σάπιο και να ανοίγει το δρόμο για τον εκάστοτε δυνατό και αναγκαίο καλύτερο κόσμο. Οι επιστήμες και οι τεχνολογίες του 21ου αιώνα, κάτω από τον έλεγχο της κοινωνίας, συνθέτουν την αντικειμενική δυνατότητα για τη πραγμάτωση του πανάρχαιου ονείρου της ισότητας. Η κατασταλαγμένη εμπειρία και η απελευθερωτική ιστορική συνείδηση της σύγχρονης εργαζόμενης κοινωνίας συνθέτουν την εξατομικευμένη και τη συλλογική υποκειμενική παράμετρο της αντικαπιταλιστικής-ουμανιστικής επανάστασης Και τα δυό αυτά μεγέθη μαζί θα γυρίσουν σίγουρα τη σελίδα της ιστορίας και θα διευρύνουν τους ορίζοντες του ανθρώπινου, ανθρωπιστικού, ουμανιστικού πολιτισμού, στα πλαίσια του οποίου ο αρχάνθρωπος που έγινε δούλος, δουλοπάροικος και εργάτης, θα ξαναγίνει ελεύθερος άνθρωπος στις σύγχρονες συνθήκες.
Ο Ουμανισμός του 21ου Αιώνα, ο Ουμανισμός του homo humanisticus universalis, δεν μπορεί παρά να σημαίνει τη λαχτάρα, την προσπάθεια και την ικανότητά μας, ως ανθρωπότητα, να σκουπίσουμε το δάκρυ από τα μάτια της Μάνας-Φύσης και να ξανακάνουμε το άδολο χαμόγελό της, το συναρπαστικό φαινόμενο της ζωής, τη ζωή μας την ίδια, έργο τέχνης, πηγή δημιουργικής οικουμενικής ευτυχίας και αιώνιο στολίδι αυτού του αναρχοατελεύτητου και μεγαλοπρεπούς Σύμπαντος[7].


[1] Αντρέ Μπρετόν: «Ο Άνθρωπος είναι η απάντηση όποια κι αν είναι η ερώτηση»
[2] Συμβολή στη συζήτηση με θέμα: Αιτίες και συνέπειες της παγκόσμιας κρίσης και προοπτικές της Άμεσης Δημοκρατίας που έγινε: 1. το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (13.04.2011) 2. στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (14.04.2011) και 3. στον Αχαϊκό Όμιλο Πολιτικού & Κοινωνικού Προβληματισμού (15.04.2011)
[3] Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και Παγκοσμιοποίηση. Οικονομία του Φόβου και της παρακμής, ΠΑΠΖΗΣΗΣ, Αθήνα 2009.
[4] Με αυτό το θέμα καταπιάνομαι συστηματικά στο καινούργιο, υπό έκδοση, βιβλίο μου.
[5] Δεν είναι του παρόντος η αναλυτική προσέγγιση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και η όποια αναφορά στις αντιφάσεις της και στις σκοτεινές πλευρές της θα ήταν σίγουρα πολύ διδακτική ιστορία.
[6] «Oπως ο αθεϊσμός σαν ξεπέρασμα του Θεού είναι η εμφάνιση στο προσκήνιο του θεωρητικού ουμανισμού και ο κομμουνισμός σαν ξεπέρασμα της ατομικής ιδιοκτησίας η διεκδίκηση της πραγματικής ανθρώπινης ζωής σαν ιδιοκτησία του ανθρώπου, είναι η εμφάνιση του πρακτικού ουμανισμού. Ο αθεϊσμός είναι ο ουμανισμός που συνδέεται με τον εαυτό του μέσα από το ξεπέρασμα της θρησκείας. Μόνο όταν ξεπεράσουμε τη μεσολάβηση αυτή –που είναι, ωστόσο, μια απαραίτητη προϋπόθεση- θα εμφανιστεί ο θετικός ουμανισμός, θετικά παραγόμενος στον εαυτό του. Αλλά ο αθεϊσμός και ο κομμουνισμός, (ως θετικός ουμανισμός) δεν είναι φυγή, δεν είναι αφαίρεση, δεν είναι απώλεια του αντικειμενικού κόσμου που δημιούργησε ο άνθρωπος, ή των ουσιαστικών του δυνάμεων που προεκτείνονται στην αντικειμενικότητα, δεν είναι μια άθλια επιστροφή στην αφύσικη, πρωτόγονη απλότητα. Αντίθετα είναι μάλλον η πρώτη πραγματική εμφάνιση, η αληθινή πραγμάτωση του ανθρώπου, η επαλήθευση της πραγματικής ανθρώπινης ουσίας του», Marx Karl, Early Writings, PENGUIN BOOKS, in Αssociation with New Left Review, 1992, p. 395
[7] Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και παγκοσμιοποίηση. Οικονομία…, ο. π., σελ. 435.

Η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση: Επιπτώσεις και Προοπτικές



Η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση:
Επιπτώσεις και Προοπτικές(1)

του Karl Heinz Roth*

Για τέσσερα χρόνια τώρα, η παγκόσμια οικονομική κρίση μας κρατάει σε αγωνία. Είναι η πρώτη παγκόσμια κρίση του αιώνα μας. Η επίπτωσή της είναι τρομερή και έχει αγγίξει κάθε γωνιά του πλανήτη. Προκάλεσε έκπληξη στις άρχουσες ελίτ. Και εκείνες απάντησαν με μέτρα που παρόμοιά τους δεν ξαναδεί κανένας. Μέχρι τώρα, αυτό σταμάτησε την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας. Αλλά η κρίση η ίδια, δεν είναι ακόμα υπό έλεγχο. Τα κοινωνικά κινήματα το κατάλαβαν αυτό γρήγορα. Επίσης κατάλαβαν ενστικτωδώς τι τους επιφυλάσσει το μέλλον. Οι παγκόσμιες ελίτ περιμένουν η κρίση να ξεπληρωθεί όχι από τους κεφαλαιούχους αλλά από τα χαμηλά και μεσαία στρώματα της εθνικής οικονομίας. Αυτό έχει επαρκώς κατανοηθεί από τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, πράγμα που εκφράζεται ξεκάθαρα από νωρίς, με το σλόγκαν «Δε θα πληρώσουμε για την κρίση σας».

Θα παρουσιάσω μια σκιαγράφηση αυτής της διαδικασίας κατανόησης. Έπειτα θα θέσω το ερώτημα του πως η κρίση θα τελειώσει. Αρχικά θέλω να σκιαγραφήσω τη δυναμική της κρίσης και τα αντίμετρα που οι άρχουσες ελίτ χρησιμοποίησαν ως τώρα. Στη συνέχεια θα συζητήσουμε επιγραμματικά τις επιπτώσεις της κρίσης, στο βαθμό που μπορούν να εξεταστούν σήμερα. Τέλος, θέλω να θέσω το ερώτημα για το ποιο θα μπορούσε να είναι το περιεχόμενο μιάς εναλλακτικής πρότασης.

1. Η εξέλιξη της κρίσης μέχρι σήμερα

Η τωρινή κρίση ξεκίνησε στα τέλη του 2006 και αρχές του 2007. Ξεκίνησε σαν μια κρίση στον κλάδο των ακινήτων στην υπερατλαντική περιοχή, με κύρια σημεία τις Ε.Π.Α. και τη δυτική Ευρώπη. Τέσσερις παράγοντες ήταν υπαίτιοι για την παγκόσμια εξάπλωση της κρίσης:
(1) Η κρίση στον κλάδο των ακινήτων είχε σαν άμεση συνέπεια να πληγούν οι χρηματιστηριακές αγορές, καθώς εκείνες είχαν διασκορπίσει τα σχετικά ρίσκα σε όλο τον κόσμο.
(2) Η κρίση οδήγησε στην πτώση της μαζικής κατανάλωσης στις Ε.Π.Α. αυτό οδήγησε σε ύφεση και στη συστολή τόσο των διεθνών αγορών στις εξαγωγές όσο και στον κλάδο των μεταφορών.
(3) Όλος ο βιομηχανικός κλάδος επηρεάστηκε άμεσα, ξεκινώντας από τις αυτοκινητοβιομηχανίες. Τα κέρδη έπεσαν και οι επενδύσεις πάγωσαν.
(4) Οι επενδυτές τράβηξαν τα χρήματά τους από τις νέες εκβιομηχανισμένες χώρες.

Αυτοί οι παράγοντες επηρέασαν έντονα ο ένας τον άλλο και οδήγησαν σε ένα παγκόσμιο «αργό έγκαυμα», το οποίο επηρέασε όλες τις χρηματαγορές από την άνοιξη του 2008 και έπειτα. Οι αγορές αγαθών, μετοχών και συναλλάγματος επηρεάστηκαν, καθώς και οι χρηματαγορές και οι αγορές ομολόγων. Το διεθνές εμπόριο συρρικνώθηκε κατά 11%. Οι ανεπτυγμένες εθνικές οικονομίες είδαν το ΑΕΠ τους να πέφτει από 5-15%. Στις πρόσφατα βιομηχανοποιημένες χώρες, η οικονομική ανάπτυξη μειώθηκε στο μισό. Το απόγειο της κρίσης ήρθε τον Απρίλιο και το Μάιο του 2009.

Όπως και σε προηγούμενες κρίσεις, έτσι και στην τωρινή παγκόσμια κρίση, το βασικό πρόβλημα ήταν η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου σε συνδυασμό με υποκατανάλωση. Τα μεσαία εισοδήματα μειώνονταν για καιρό, αλλά αυτό καλυπτόταν από υπερδανεισμό. Η έκταση των ανισορροπιών έγινε ξεκάθαρη μόνο όταν έμειναν απλήρωτα τα στεγαστικά δάνεια και τότε ξεκίνησε και η κρίση.

Για τα εισοδηματικά χαμηλότερα και τα μεσαία στρώματα, η κατάσταση συνέχισε να χειροτερεύει. Η ανεργία αυξήθηκε ή παρέμεινε υψηλή. Επιπροσθέτως, οι τιμές στην ενέργεια και στην τροφή αυξήθηκαν δραματικά. Σαράντα (40) εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους. Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε απόλυτη φτώχεια, ανέβηκε στο 1,7 δις. Από αυτούς, το 1 δις υποσιτίζονται. Άτυπες, κοινωνικά μη ελεγχόμενες εργασιακές σχέσεις έγιναν ο κανόνας – όπου δεν ήταν ήδη ο κανόνας- και όπου δεν ήταν ήδη πριν την κρίση. Ειδικά η νεολαία επηρεάστηκε σημαντικά από αυτή την εξέλιξη- και όχι μόνο στις παρυφές του παγκόσμιου συστήματος.

Οι ελίτ του παγκόσμιου συστήματος απάντησαν άμεσα και δραστικά. Αλλά δεν τις ενδιέφερε να απαλύνουν τον κοινωνικό αντίκτυπο της κρίσης. Ο στόχος τους ήταν να σώσουν το παγκόσμιο «χρηματοοικονομικό οικοδόμημα» και τις δομές του και να διασφαλίσουν τον πυρήνα του παγκόσμιου συστήματος.

Οι ενέργειές τους ήταν κυρίως οι εξής:

(1) Από το Μάρτιο του 2007 κι έπειτα, έθεσαν σε εφαρμογή μέτρα για τη διάσωση της αγοράς ακινήτων, των ασφαλιστικών, των χρηματιστηριακών και των στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων.
(2) Κινητοποίησαν δημόσιους πόρους αξίας 9 τρις δολαρίων για να διατηρήσουν και στηρίξουν το χρηματοοικονομικό τους οικοδόμημα.
(3) Ξόδεψαν 3 τρις δολάρια για να ωθήσουν την βιομηχανική παραγωγή.
(4) Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες μείωσαν τους προεξοφλητικούς τους τόκους στο μηδέν. Ταυτόχρονα έδωσαν πολλά τρις δολάρια στις αγορές κεφαλαίων και τραπεζικών προϊόντων. (5) Τα κεφάλαια του ΔΝΤ διπλασιάστηκαν, ενώ του δόθηκε και η εποπτεία της αναδιάρθρωσης του χρέους και των προγραμμάτων οικονομικής ανασυγκρότησης σε περιπτώσεις εθνικής χρεοκοπίας.

Αποτέλεσμα αυτών των μέτρων ήταν ο σημαντικός περιορισμός των καταστροφικών επιπτώσεων της κρίσης. Από το καλοκαίρι του 2009, παρακολουθούμε μια διαδικασία άνισης ή «επιμερισμένης» ανόρθωσης. Κάποιες εθνικές οικονομίες και κέντρα δύναμης πέρασαν από μια εκπληκτική διαδικασία ανόρθωσης και εξυγίανσης. Ένα δεύτερο γκρουπ που αποδείχτηκε ανίκανο να βγει από την κρίση και ένα τρίτο πέρασαν σε στασιμότητα. Αυτή η επιμερισμένη εξέλιξη επικρατεί μέχρι και σήμερα.

Υπήρξε επίσης και η επιστροφή σε μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης σε όλες τις μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες εκτός από τη Ρωσία, καθώς και στις κύριες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ειδικά στη Γερμανία.

Το γκρουπ των χωρών που πέρασαν σε στασιμότητα περιλαμβάνει τις Ε.Π.Α., την Αγγλία, τη Ρωσία και τη Μέση Ανατολή.

Οι χώρες που έπεσαν και πάλι σε ύφεση περιλαμβάνουν την Ιαπωνία (και λόγω της τρέχουσας οικολογικής κρίσης), τις περιφερειακές χώρες της Ε.Ε. και πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.

Παντού οι τιμές ενέργειας και τροφίμων αυξήθηκαν, ακόμα και ενώ το διεθνές εμπόριο άρχισε σταδιακά να ανακάμπτει.

Τα προγράμματα που τέθηκαν σε εφαρμογή για την καταπολέμηση της κρίσης οδήγησαν σε τεράστια κρατικά χρέη παντού στον κόσμο, ειδικά στην Ιαπωνία, στις Ε.Π.Α. και στην Ευρώπη. Η Ιαπωνία έχει το μεγαλύτερο εθνικό χρέος, που είναι διπλάσιο της ετήσιας παραγωγής της. Το εθνικό χρέος των Ε.Π.Α., 14.3 τρις δολάρια., ισοδυναμεί με τον ΑΕΠ τους. Αυτό το τεράστιο χρέος θα πρέπει τελικά να αντιμετωπιστεί με την καταστροφή του κεφαλαίου των επενδυτών και δανειοδοτών, με την εφαρμογή αυστηρών προγραμμάτων οικονομικής αναδιάρθρωσης εις βάρος των εισοδηματικά χαμηλότερων και μεσαίων τάξεων ή με συνδυασμό των δυο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της ανισσόροπης και της ιδιαίτερα ισχνής ανόρθωσης, οι φτωχότερες τάξεις φρόντισαν να ακουστούν. Πρώτα αντέδρασαν απέναντι στα προγράμματα του τελευταίου έτους. Από την αρχή αυτού του χρόνου, μια εντελώς απροσδόκητη επαναστατική τροπή εμφανίστηκε στη Βόρεια Αφρική και στον Αραβικό κόσμο. Οι μελλοντικές εξελίξεις θα εξαρτηθούν από το αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων.

2. Συνέπειες

Εδώ φτάνω στο τέλος της έρευνάς μου για τα τελευταία 4 χρόνια. Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας μου, θα ήθελα να εξετάσω τις επιπτώσεις που είχαν τα μέτρα που πάρθηκαν στις άρχουσες ελίτ και για τις φτωχότερες τάξεις.

2.1 Συνέπειεςς για το Παγκόσμιο σύστημα

Αντιμέτωπες με την κρίση, οι άρχουσες ελίτ αρκέστηκαν σε μεθόδους που αναπτύχθηκαν στον 19ο και 20ο αιώνα. Ειδικά όσον αφορά τα μέτρα που πάρθηκαν για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος, αυτό είναι απολύτως αληθές. Αλλά οι άρχουσες ελίτ υιοθέτησαν και νέες μεθόδους που οδήγησαν σε σημαντικές δομικές αλλαγές της οικονομίας. Οι ενέργειες τους απέναντι στην κρίση είχαν διεθνή οργάνωση και συμφωνήθηκαν από διαφορετικά κέντρα εξουσίας. Σαν αποτέλεσμα, οι αλλαγές που επήλθαν με την κρίση δεν επηρέασαν την επιταχυνόμενη παγκοσμιοποίηση του συστήματος κατά την προηγούμενη περίοδο.

Τα ακόλουθα σημεία μου φαίνονται ιδιαίτερα σημαντικά για τη συζήτησή μας:

Δραστηριοποίηση πέρα από τη σταθερά του Χρυσού – το αντικυκλικό χρήμα και ο υπερδανεισμός

Όταν το παγκόσμιο σύστημα χτυπήθηκε από την τωρινή κρίση, οι ελίτ του δρούσαν ανεξάρτητα από τη σταθερά του χρυσού, αφού η μετατροπή δολαρίου σε βάρος χρυσού είχε εγκαταλειφτεί από τις αρχές του 1970. παρόλο που το δολάριο συνέχισε να λειτουργεί σαν αποθεματικό νόμισμα και τα ελαστικά επιτόκια κυριάρχησαν στον κόσμο. Παρέμεινε κεντρικό νόμισμα ακόμα και α όταν το κινέζικο Γιουάν συνδέθηκε με το δολάριο το 2001. Αυτό έκανε εφικτό το να δρουν βάσει των μαθημάτων από τη Μεγάλη Κρίση. Οι χρηματοοικονομικές πολιτικές υποτάχθηκαν πλήρως στο στόχο αντιμετώπισης της κρίσης. Οι επιχειρήσεις και οι κεφαλαιαγορές βάλτωσαν στο χρήμα, τα χρέη και τις εγγυήσεις.

Σαν αποτέλεσμα ήταν δυνατό όχι μόνο να αποφευχθεί η κατάρρευση του χρηματοοικονομικού συστήματος αλλά και να αναζωογονηθεί η οικονομία. Μια σύγκριση μπορεί να μας δώσει μια αίσθηση του μεγέθους της επιχείρησης αυτής. Οι Ε.Π.Α. ξόδεψαν ότι σήμερα θα ισοδυναμούσε με 500 δις δολάρια για να χρηματοδοτήσει τη Νέα Συμφωνία (New Deal). Άλλα 3,5 τρις δολάρια ξοδεύτηκαν για να χρηματοδοτήσουν τις πολεμικές τους ενέργειες. Στα μέσα του 2009, το κόστος των μέτρων των Ε.Π.Α. έφτανε ήδη τα 5.4 τρις δολάρια Σε μια ιστορικά πρωτοφανή εξέλιξη, η καταστροφή κεφαλαίου σχετιζόμενου με τις δομές της καπιταλιστικής κρίσης αποφεύχθηκε. Λόγω της κλίμακας της κρίσης, αυτή η καταστροφή κεφαλαίου θα οδηγούσε στην κατάρρευση του παγκόσμιου συστήματος. Αυτό είναι ένα σημαντικό γεγονός με ιδιαίτερες επιπτώσεις.

Οργανωμένη διαχείριση της κρίσης και η απόρριψη μέτρων κρατικού παρεμβατισμού

Υπάρχει άλλη μια βασική διαφορά ανάμεσα στην τωρινή και τοις παλιότερες κρίσεις. Είδαμε την ανάπτυξη μια διεθνούς, συντονισμένης διαχείρισης της κρίσης με τη μορφή των G-20, ακόμα κι αν αυτός ο συντονισμός έγινε συχνά με μισή καρδιά. Αυτή η διαχείριση της κρίσης ενισχύεται από ισχυρούς διεθνείς οργανισμούς σαν το ΔΝΤ. Ποτέ άλλοτε δεν είχε ξανασυμβεί αυτό. Το 1933 για παράδειγμα, η αποτυχία της οικονομικής συνδιάσκεψης του Λονδίνου, καταδίκασε τους πρωταγωνιστές των διεθνών οργανισμών όπως την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (Bank for International Settlements) και το Διεθνές Συμβούλιο Εμπορίου (International Chamber of Commerce) στο ρόλο των παρατηρητών. Η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική σήμερα. Από την οπτική γωνία της παγκόσμιας ελίτ, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να ελπίζει ότι μια πολυπολική συμφωνία θα διευκολύνει τη μεταφορά της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας στην περιοχή του Ειρηνικού και θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου νομισματικού συστήματος. Ένα τέτοιο σύστημα θα επιτρέψει στα νομίσματα των σημαντικότερων οικονομικών μπλοκ, που κατέχει το ΔΝΤ, να διορθώσουν τις ανισορροπίες που προκλήθηκαν από την κρίση. Για να το επιτύχει αυτό, πρέπει να απορριφτούν λύσεις κρατικού παρεμβατισμού. Αυτή είναι η Τρίτη καινοτομία. Μέχρι τώρα, αυτός ο στόχος έχει στην ουσία επιτευχθεί.

Το τέλος του Τρίτου κόσμου

Κατά τη διάρκεια των παγκόσμιων οικονομικών κρίσεων του 19ου αιώνα (1857/58 και 1873–76) , οι ελίτ της εποχής έμαθαν ότι η αποικιοκρατική εξάπλωση μπορούσε να βοηθήσει τις οικονομίες τους να αναζωογονηθούν γιατί παρείχε φτηνές πρώτες ύλες, φτηνό εργατικό δυναμικό και μονοπώλια. Το 1857/58, η Αγγλία υποδούλωσε την Ινδία και την Κίνα, μετατρέποντας τις στους βασικούς πυλώνες της αυτοκρατορίας της. Μετά το 1873, όλες οι αφρικανικές και ασιατικές περιοχές κατακτήθηκαν με αιματηρούς επεκτατικούς πολέμους. Και οι δύο ήπειροι ενσωματώθηκαν στις αναδυόμενες αποικιοκρατικές δυναστείες. Τα πρώτα δείγματα αλλαγής εμφανίστηκαν στην Μεγάλη ύφεση του 1930, όταν η μερική εκβιομηχάνιση της περιφέρειας δημιουργούσε τις συνθήκες για το τέλος της αποικιοκρατίας. Αυτή η διαδικασία τώρα φτάνει στο τέλος της. Οι ελίτ των αναδυόμενων χωρών (ειδικά της Κίνας) έχουν αναχθεί σε ισότιμους εταίρους στο παγκόσμιο σύστημα, γιατί οι εθνικές τους οικονομίες είναι οι αναγκαίοι κινητήρες για το ξεπέρασμα της κρίσης.

2.2 Επιπτώσεις για τις φτωχότερες τάξεις του κόσμου

Είναι λίγα τα δείγματα για μια το ίδιο καλά οργανωμένη παγκόσμια απάντηση και αντίδραση στην κρίση, από την πλευρά των φτωχότερων τάξεων. Αυτό, όπως θα δούμε στη συνέχεια, δε συμβαίνει επειδή η θέληση για αντίσταση λείπει. Η αιτία είναι δομική. Προκειμένου να αποφύγουν την καταστροφή του κεφαλαίου σε μαζική κλίμακα, ή την αυτοκαταστροφή του παγκόσμιου συστήματος, οι διεθνείς επιτροπές για την κρίση, κινητοποίησαν τεράστια ποσά χρήματος και πιστώσεων. Τώρα σκοπεύουν να ανακτήσουν αυτά τα χρήματα μέσα από τους προϋπολογισμούς των εθνικών οικονομιών. Η κεντρική διαμάχη για το ποιος θα πληρώσει για την κρίση, μετατράπηκε σε σύγκρουση ανάμεσα στις πολιτικές τάξεις των διαχειριστικών και νομοθετικών συστημάτων από τη μια, και των φτωχότερων και μεσαίων τάξεων από την άλλη. Οι άρχουσες ελίτ σκοπεύουν να αποζημιώσουν τους διεθνείς επενδυτές, τους δανειστές που κρύβονται πίσω από τα κυβερνητικά ομόλογα, με το να κάνουν τις φτωχότερες τάξεις να πληρώσουν το χρέος για να σώσουν το σύστημα. Με αυτό τον τρόπο, η αντίσταση από τα κάτω έχει περιοριστεί σε εθνικά σύνορα. Όσο η αντίσταση θα αναλώνεται σε αυτά τα όρια, δε μπορεί επιτυχώς να αντιμετωπίσει τους διεθνείς επενδυτές και τις πολιτικές τάξεις που αυτοί ελέγχουν.

Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε όπου έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα αντίσταση.

Στην Κίνα, περισσότερα από 25 εκατομμύρια αυτόχθονες εργάτες εδιώχθησαν από τις κύριες οικονομικές ζώνες της χώρας και στάλθηκαν πίσω στα χωρία τους το 2008. μαζικές κινητοποιήσεις ακολούθησαν, καθώς πολλοί εργαζόμενοι δεν πληρώθηκαν. Τώρα οι κύριες οικονομικές ζώνες ανθούν και πάλι, και περισσότερα από 200 εκατομμύρια αυτόχθονες εργάτες δεύτερης γενιάς γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης εκεί. Αυτοί οι εργάτες θέλουν να ζήσουν μόνιμα στις πόλεις της Κίνας και είναι έτοιμοι να πάρουν μεγαλύτερα ρίσκα σε αυτόν τους τον αγώνα. Το καλοκαίρι του 2010, μαζικές απεργίες, κάποιες από αυτές πετυχημένες, συγκλόνισαν τη χώρα. Αλλά υπάρχει μια κλιμάκωση της σύγκρουσης σε ολόκληρη την Κίνα. Τον τελευταίο χρόνο, 180.000 μεγάλες τοπικές συγκρούσεις καταμετρήθηκαν και ήταν περισσότερες από διπλάσιες από ότι τα προηγούμενα χρόνια. Το καθεστώς αντέδρασε υποσχόμενο μακροπρόθεσμες αλλαγές. Το τελικό αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων δε μπορεί να είναι βέβαιο.

Στη χώρα σας, την Ελλάδα, οι μαζικοί αγώνες της ευρωπαϊκής περιφέρειας εξελίσσονται σχετικά καλύτερα. Σε συνέχεια της εξέγερσης του Δεκέμβρη 2008, οι διεθνείς επενδυτές άρχισαν να κερδοσκοπούν εις βάρος των ελληνικών κρατικών ομολόγων. Το ΔΝΤ και η ευρωπαϊκή Κομισιόν πίεσαν την ελληνική κυβέρνηση να λάβει δραστικά μέτρα, με την Γερμανία να παίζει κυρίαρχο ρόλο. Η απάντηση ήρθε με τη μορφή μιας σειράς γενικών απεργιών και καταλήψεων. Το αποτέλεσμα είναι η πολιτική τάξη να χάσει την εγκυρότητά της. Και σε αυτή την περίπτωση, της Ελλάδας, το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο.

Τα γεγονότα στην Κίνα και στην ευρωπαϊκή περιφέρεια δεν ήταν εντελώς απροσδόκητα. Αλλά οι κοινωνικές αναταραχές που ξέσπασαν στη Βόρεια Αφρική και στον αραβικό κόσμο από τις αρχές αυτού του έτους, μας έπιασαν όλους απροετοίμαστους. Ειδική σημασία έχει η περίπτωση της Αιγύπτου. Το 2007, μαζικές απεργίες έγιναν εναντίον του κλεισίματος της κρατικής βιομηχανίας, ειδικά στον κλάδο της υφαντουργίας. Για εβδομάδες οι διαδηλωτές έμειναν στην πλατεία Ταχρίρ, μπροστά από το κοινοβούλιο στο Κάιρο. Εκεί αναπτύχθηκε και ένα μαζικό κίνημα ανασφάλιστων ανηλίκων εργατών. Δυο τρίτα από αυτούς έμειναν άνεργοι αφού τελείωσαν τη σχολική ή ακαδημαϊκή τους μόρφωση. Τους παίρνει χρόνια για να βρουν δουλειά, η οποία είναι πάντοτε κακοπληρωμένη και εποχιακή. Το Δεκέμβριο του 2007, 70.000 φορτηγατζήδες και εκατοντάδες χιλιάδες αυτοαπασχολούμενων, ενώθηκαν με την κοινωνική εξέγερση. Αυτή ήταν η κατάσταση στην οποία ο Αιγυπτιακός πληθυσμός ακολούθησε το παράδειγμα του λαού της Τυνησίας. Η δικτατορία του Μουμπάρακ έχει ανατραπεί. Και σε αυτή την περίπτωση, το τελικό αποτέλεσμα είναι αβέβαιο.

Αυτά τα τρία παραδείγματα αποτελούν απλά την κορφή του παγόβουνου. Μας δείχνουν ότι οι φτωχότερες τάξεις γίνονται θετικότερες προς τη σύγκρουση και την αντίσταση, όσο η κρίση περνάει μια μεταβατική φάση. Ιστορικά, έτσι ήταν πάντα. Αλλά μέχρι τώρα, οι φτωχότερες τάξεις δεν ήταν ικανές να αντιμετωπίσουν τα διεθνώς ενορχηστρωμένα μέτρα των διεθνών επενδυτών και των πολιτικών τάξεων με μια πραγματικά αποτελεσματική εναλλακτική πρόταση.

3. Προοπτικές ξεπεράσματος της κρίσης

Παρουσίασα, μέχρι τώρα, μια σύντομη σκιαγράφηση των επιπτώσεων της κρίσης, τόσο από την οπτική γωνία της άρχουσας ελίτ όσο και από αυτή των φτωχότερων τάξεων. Αλλά τι θα συμβεί στη συνέχεια;

3.1 Οι άρχουσες ελίτ

Το, που θέλουν να οδηγήσουν τα πράγματα οι άρχουσες ελίτ, είναι ξεκάθαρο. Όλα δείχνουν ότι θα συνεχίσουν να οργανώνουν τη δράση τους διεθνώς. Θα περάσουν τα μέτρα τους ξεχωριστά, μέσα στις εθνικές τους οικονομίες και τα οικονομικά μπλοκ. Στόχος τους είναι να στριμώξουν τις φτωχότερες τάξεις μέσα στα κελιά του έθνους-κράτους, αναγκάζοντάς τις να πληρώσουν για αυτά τα μέτρα. Έτσι οι φτωχότερες τάξεις θα είναι καταδικασμένες να ζήσουν ακόμα δυο δεκαετίες δακρύων και δυσκολιών.

Αλλά αυτό θα οδηγήσει σε μεγάλα προβλήματα, ακόμα και αν όλα τα άλλα κυλήσουν ομαλά. Οι διεθνείς επενδυτές, ιδιώτες ή οργανισμοί, θέλουν να δουν κέρδος από τα κρατικά ομόλογα που αγόρασαν. Γι’ αυτό θέλουν οι πολιτικές τάξεις να περάσουν προγράμματα ριζικών χρηματοοικονομικών μεταρρυθμίσεων, εις βάρος των φτωχότερων τάξεων. Οι επενδυτές περιμένουν τις πολιτικές τάξεις να δράσουν τώρα. Τις πιέζουν περιορίσουν τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας ακόμα και στις περιπτώσεις όπου η κρίση δεν πέρασε αλλά επιμένει. Αυτό θα οδηγήσει στην εξαθλίωση των φτωχότερων τάξεων. Ενδοσυστημικές εναλλακτικές  λύσεις, σαν τα προγράμματα διακανονισμού του χρέους που στοχεύουν όχι μόνο τα μεσαία εισοδήματα αλλά και το κεφάλαιο των δανειστών, δεν τίθενται σε εφαρμογή, καθώς τέτοια προγράμματα θα επηρέαζαν αρνητικά την παγκόσμια οικονομία. Αντ’ αυτού, το σχέδιο είναι να διασφαλίσουν την επιτυχία των προγραμμάτων σταθερότητας και να τα προστατεύσουν από τις κερδοσκοπικές δραστηριότητες των διεθνών επενδυτών με τη θεσμοθέτηση εγγυητικών κεφαλαίων. Αυτή είναι η στρατηγική που χρησιμοποιείται στις χώρες της ευρωζώνης.

Κανείς δε μπορεί να πει αν αυτή η μονόπλευρη προσέγγιση, η οποία μεταθέτει το βάρος εξ ολοκλήρου στις κατώτερες τάξεις, θα είναι και επιτυχής. Κάθε είδους εκπλήξεις μπορεί να έπονται, ενώ οι δομικές συγκρούσεις στο σύστημα θα εξελίσσονται. Ας αρκεστούμε στο να αναφέρουμε τις εντεινόμενες συγκρούσεις όσον αφορά το μέλλον της ευρωζώνης. Αλλά η κύρια ερώτηση είναι αν οι φτωχότερες τάξεις θα επιτύχουν να αναπτύξουν μια άλλη πρόταση η οποία θα σταματήσει τη δράση της άρχουσας ελίτ ή έστω θα επιφέρει σημαντικές διορθώσεις.

3.2 Εναλλακτικές προοπτικές από τα κάτω.

Υπάρχουν πολλές πλευρές στο ερώτημα, αλλά όλες καταλήγουν σε ένα βασικό ερώτημα: πως μπορούμε να ξεφύγουμε από το κελί του έθνους-κράτους, μέσα στο οποίο κάθε αντίσταση είναι καταδικασμένη και περιορισμένη; Είμαι πεπεισμένος ότι η παρούσα στασιμότητα των μαζικών αγώνων μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με τη δημιουργία υπερεθνικών δικτύων ανάμεσα στους αγωνιζόμενους ανθρώπους.

Οι συνθήκες για τη δημιουργία τέτοιων δικτύων δεν είναι κακές, για πολλούς λόγους. Πρώτον, τις τελευταίες δεκαετίες είδαμε την ανάπτυξη ενός νέου κύματος μετανάστευσης σε όλες τις ηπείρους. Εκατομμύρια ανθρώπων, κυρίως νέων, συμμετείχαν σε αυτή την μετανάστευση.

Δεύτερον, διεθνείς αγορές εργασίας αναδύθηκαν σε πολλούς κλάδους της οικονομίας: στις εγχώριες υπηρεσίες, στις μεταφορές και στα δίκτυα επικοινωνιών. Οι εμπειρίες που μαζεύτηκαν εκεί είναι υπερεθνικές, όπως και οι μετανάστες. Εδώ πλέον δεν βλέπουμε τον «μεθοδολογικό νασιοναλισμό (εθνικισμό)» που παρέλυσε το παλιό εργατικό κίνημα.

Αλλά η καθημερινή κουλτούρα μας διαμορφώθηκε και αυτή σε συνθήκες διεθνούς διαχωρισμού των εργαζόμενων. Θεωρώ αυτό το σημείο μια σημαντική Τρίτη παράμετρο. Η δραστική μείωση του κόστους μεταφορών ώθησε το κεφάλαιο να μεταφερθεί όπου η εργασία ήταν φθηνότερη. Με αυτό τον τρόπο το κεφάλαιο συνέδεσε τα διαφορετικά εργατικά κέντρα στην δημιουργία ρουχισμού, προσωπικών υπολογιστών και κινητής τηλεφωνίας κλπ. Όλα αυτά τα προϊόντα καθημερινής χρήσης αποτελούν τα προϊόντα και τα σύμβολα μια διεθνώς συσχετιζόμενης εργατικής τάξης.

Κάποιες από αυτές τις αλλαγές είναι εντελώς νέες. Υποδεικνύουν τις προοπτικές μιας εκρηκτικής αντι-παγκοσμιοποίησης από τα κάτω. Σήμερα, υπάρχουν εκατοντάδες εκατομμύρια νέων ανθρώπων που είναι ικανοί να συνδέουν τις διαφορετικές περιοχές της κοινωνικής αντίστασης. Μισούν την εξευτελιστική, άνωθεν προαποφασισμένη και ανίερη εργασία παραγωγής υπεραξίας. Αντιμετωπίζουν σχέσης εργασίας τόσο παροδικές και αβέβαιες ώστε να μην έχουν καμία μακροχρόνια προοπτική. Την ίδια ώρα, κατέχουν μια σημαντική αντιμαχόμενη δύναμη, όπως διαπιστώνεται στις πρόσφατες μαζικές κινητοποιήσεις. Μιλούν πολλές γλώσσες και μπορούν να επικοινωνούν με τη σύγχρονη τεχνολογία. Μπορεί να αποτελέσουν τη μαγιά που χρειάζονται οι παγκόσμιες φτωχότερες τάξεις για να αντικρούσουν την επίθεση της ελίτ με έναν υπερεθνικά οργανωμένο τρόπο.

Αλλά και οι εναλλακτικές ανάγκες που κινητοποιούν και διατηρούν την αντίσταση, γίνονται όλο και πιο ξεκάθαρες. Είναι ζήτημα εφαρμογής και εξέλιξης των λαϊκών και αντιπατερναλιστικών, αντεξουσιαστικών δομών ισότητας μιας νέας κοινωνίας, όπου οι τρόποι παραγωγής και οι εξελικτικές προοπτικές θα αυτοπροσδιορίζονται.

Η σημασία βέβαια των νέων ανασφάλιστων, πολύγλωσσων, διεθνών και διαπολιτισμικών τμημάτων των φτωχότερων τάξεων, δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε και τα άλλα τμήματα της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Όλα τα κομμάτια αυτά έχουν αλλάξει τις προηγούμενες δεκαετίες, και ειδικά στα χρόνια της κρίσης. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπ’ όψη μας και τα νοικοκυριά της επαρχίας από όπου ξεπηδάει και το μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό, την τεράστια φτώχεια που επικρατεί στις πόλεις, τους αυτοαπασχολούμενους εργάτες που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης στην παραοικονομία, τους εργάτες των βιομηχανιών και τους απροστάτευτους εργαζομένους στον τομέα των υπηρεσιών. Όλοι αυτοί οι εργαζόμενοι μαζί, αποτελούν ένα πολυσύμπαν που παίρνει μια σειρά από τοπικές μορφές. Αυτό παραμένει η βάση για κάθε προσπάθεια υπέρβασης της μισθωτής και εκμεταλλευόμενης εργασίας. Όσο οι εργάτες παραμένουν απομονωμένοι στις κοινότητές τους, δε θα είναι σε θέση να αμυνθούν απέναντι στην επίθεση εναντίον του δικαιώματος της ίδιας τους της ύπαρξης, μιας επίθεσης που είναι οργανωμένη σε παγκόσμιο επίπεδο και δομείται στην κλίμακα έθνους- κράτους. Τα διαφορετικά στοιχεία αυτού του πολυσύμπαντος πρέπει να ενωθούν από περιοχή σε περιοχή, ηπειρωτικά και παγκόσμια.

Οι μαζικοί αγώνες που πυροδότησε η παγκόσμια κρίση, έφτασαν σε ένα καίριο στάδιο και στα όριά τους, όχι μόνο στην Κίνα, την Ελλάδα και την Αίγυπτο αλλά και αλλού. Οι εργαζόμενοι μπορούν να αντικρούσουν την επίθεση ενάντια στο δικαίωμά τους στην ύπαρξη μόνο με το να περάσουν σε ένα νέο στάδιο, στο οποίο θα οργανώσουν τις δράσεις τους και θα αλληλοϋποστηριχτούν. Θα δώσω ένα παράδειγμα. Σήμερα, ο συνδυασμός λιτότητας και επιθετικών εξαγωγών από το Γερμανικό κεφάλαιο και την κυβέρνηση, πνίγουν της ευρωπαϊκή περιφέρεια. Αυτή η επίθεση θα σταματήσει μόνο αν οι εργάτες του αναπτυσσόμενου πυρήνα της ευρωζώνης συντονίσουν τους αγώνες τους ενάντια στους αυξανόμενους ρυθμούς δουλειάς, την επέκταση των εργάσιμων ωρών και τη μείωση των συντάξεών τους, με την αντίσταση στις χώρες της περιφέρειας. Αυτό επίσης θα δημιουργούσε τις συνθήκες για μια αποτελεσματική αντίσταση στο σύμφωνο λιτότητας, το οποίο είναι οικονομικά παράλογο και κοινωνικά καταστροφικό.

Το νέο πολυσύμπαν των φτωχότερων τάξεων είναι εξαιρετικά πολυσύνθετο και δημιουργικό. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια οργάνωση που θα συνδέει τα στοιχεία του και θα ενώνει τις δυνάμεις του. Κανένας δε μπορεί να ξέρει αν μια τέτοια προσπάθεια θα είναι επιτυχής. Αυτή η κατεύθυνση είναι δύσκολη και χρειάζεται τρομερές προσπάθειες. Αλλά αυτό πρέπει να κάνουμε. Τα πολλά δίκτυα, περιοχές και αστερισμοί της κοινωνικής αντίστασης θα είναι σε θέση να αντικρούσουν την επίθεση εναντίον των ζωτικών τους αναγκών μόνο με τη διασύνδεση σε παγκόσμια κλίμακα.
Karl Heinz Roth
6 Απρίλη 2011

* Ο Karl Heinz Roth (ιστορικός, κοινωνικός ερευνητής και γιατρός) συμμετείχε τη δεκαετία του '60 στις διαμαρτυρίες των γερμανών φοιτητών κατά των νόμων έκτακτης ανάγκης και του πολέμου στο Βιετνάμ. Ήταν μέλος της γερμανικής σοσιαλιστικής φοιτητικής ομοσπονδίας (SDS), ενώ παράλληλα δρούσε στο τμήμα πρώτων βοηθειών στα εργοστάσια της Ford στην Κολωνία.
Ο Karl Heinz Roth έχει δημοσιεύσει κείμενα και βιβλία για τη γερμανική εξωτερική πολιτική, την επανένωση των δύο Γερμανιών, την κοινωνική ιστορία του εθνικοσοσιαλισμού και των εγκλημάτων του, ιδιαίτερα στον τομέα της ιατρικής, όπως και για την ιστορία και το παρόν του γερμανικού εργατικού κινήματος. Τα πιο γνωστά βιβλία του είναι το Die "andere"Arbeiterbewegung (Το "άλλο" εργατικό κίνημα) (1974) και Die globale Krise, Η παγκόμσια κρίση  2009. Από το 2003 συμμετέχει και γράφει στο περιοδικό Sozial.Geschichte. Zeitschrift für historische Analyse des 20. und 21. Jahrhunderts και στο ίδρυμα κοινωνικής ιστορίας Stiftung für Sozialgeschichte.


[1] Τη μετάφραση από τα αγγλικά έκανε ο οικονομολόγος Δημήτρης Λάμπος, για τον ΚΥΚΛΟ ΔΙΑΛΟΓΟΥ, που έγινε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (13.04.2011), στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθήνας (14.04.2011) και στον Αχαϊκό Όμιλο Πολιτικού και Κοινωνικού Προβληματισμού στην Πάτρα (15.04.2011), με πρωτοβουλία του ομότιμου καθηγητή Ζήση Παπαδημητρίου και του Δρα Κώστα Λάμπου και τη συμμετοχή του Καρλ Χάϊντς Ροτ.